 والدين ضمن اين‌كه مقداري از خصايص خود را به فرزندانشان به طور موروثي منتقل مي‌كنند، بايد بكوشند شخصيت آنها را طوري شكل دهند كه آنان به آسودگي با محيط اطراف و مردم اجتماع خويش سازگاري بيابند و در زندگي روزمره خود دچار مشكلات اساسي نباشند؛ البته اين موضوع حائز اهميت است كه از يك پدر و مادر داراي شخصيت متعادل اجتماعي چنين انتظار مي‌رود كه فرزند را از مراحل اوليه تولدش چنان پرورش دهند كه در تمام مراحل زندگي، داراي شخصيتي انساني و روحيه متعادلِ رواني باشد.
ما در اين مطلب نيز به مواردي كه مي‌تواند در رشد و تكوين شخصيت كودك تأثير بگذارد اشاره مي‌كنيم. اميد است مفيد واقع شود.
شخصيت از ديدگاه علم روان شناسي به اين شكل تعريف شده است:
شخصيت عبارت است از كل خصوصيات انسان. پس همه افراد در هر سن و موقعيتي داراي شخصيت هستند. به گفته پاره‌اي از روان‌شناسان، شخصيت از ابتداي تولد تا خاتمه عمر در حال شكل گرفتن و تكامل است و به همين دليل، هيچ‌گاه نمي‌توان از آن به عنوان حالتي ثابت و غيرقابل تغيير سخن گفت. در رشد و تكامل شخصيت كودك، عوامل زيادي مؤثرند و ميزان تأثير اين عوامل به ميزان توانايي كودك به درك اهميت اين عوامل در ارتباط آنها با خودش بستگي دارد.
رشد شخصيت در كودك از 2 سالگي به بعد آغاز مي‌شود. در ماه‌هاي اوليه زندگي يك طفل، رشد چشمگير شخصيتي او قابل توجه است؛ البته اين سرعت رشد در كودكان مختلف، متفاوت است.
كودك شخصيت دارد
انسان خواه خردسال يا بزرگسال، به خود و شخصيت خويش علاقه‌مند است. مي‌خواهد همواره مورد احترام ديگران باشد، شخصيت او خواه در محيط خانه يا مدرسه يا اجتماع حفظ شود. اين علاقه به حفظ شخصيت در تمام افراد اجتماع ديده مي‌شود. شخصيت طلبي جزء ذات هر انساني است و همه بدان پايبند هستند.
هرگز نبايد گمان كنيم كه كودكان كم‌سن، اين گونه چيزها را نمي‌فهمند و بدان توجهي ندارند؛ بنابراين بايد بپذيريم كه كودكان هم به نوبه خود مقام و احترام و شخصيتي دارند و بزرگترها بخصوص والدين بايد اين شخصيت را محترم بشمارند و در حضور دوست و همكلاسي آبروي او را نبرند و به او توهين و جسارت نكنند.
اسلام نيز در جمع قوانين خود شخصيت و احترام همه مسلمانان بخصوص كودكان را محفوظ داشته است. در بسياري از روايات اسلامي به بزرگسالان تاكيد شده است كه شخصيت كودكان را رعايت كنيد و هرگاه كه بتوانيد بايد شخصيت كودكان را رشد و تعالي بخشند. بزرگسالان بايد در رفتارشان با كودكان دقيق باشند و بكوشند شخصيت فرزندان را رعايت كنند و نبايد به عناوين گوناگون آنان را بكوبند يا پرده‌دري كنند و با نگهداشتن حيثيت و مدارا كردن در پرورش و تربيت آنان، گام‌هاي مؤثري بردارند.
پدر و مادرها الگو هستند
اگر پسري صاحب پدري با شخصيت، مؤمن و انديشمند و اجتماعي باشد و اگر مشاهده كند كه همه به خاطر مقام والا و سجاياي اخلاقي كه در پدرش مشاهده مي‌شود به او احترام مي‌گذارند، بدون شك او نيز سعي خواهد كرد همسان پدر شود. دخترها نيز به همين ترتيب هستند. آنها بسياري از كارهاي مادرشان را تقليد مي‌كنند و مادري هم كه داراي رشد شخصيتي مناسب و خوبي باشد دخترش نيز فردي همچون او خواهد شد؛ البته تأثيري را كه محيط و توارث در رشد شخصيتي دارد نبايد از ياد برد. تجربه نشان داده است بچه‌اي كه پدر و مادرش، آدم‌هاي بسيار خوب با محبت، پرهيزگار و مورد احترام جامعه بوده‌اند، وقتي در محيط بد و نامناسب بزرگ شده‌اند، تمام صفات خوب ايشان را از ياد برده و در عوض آنچه را از اطرافيان آموخته بودند در زندگي خود ملاك عمل قرار داده و به كار گرفته‌اند. اين نكته حائز اهميت است كه كودك در مرحله سنين آغازين و تا رسيدن به مراحلي از تكوين و رشد شخصيت همچنان پدر و مادر و معلم خود را الگو و نمونه براي عمل خود قرار خواهد داد.
راههاي تقويت فرزندان
بسياري از والدين پيوسته مي‌پرسند رفتار مناسب با كودك خود چگونه بايد باشد تا شخصيت به طور مثبت در او رشد و نمو كند. در اينجا ما مواردي را كه الهام گرفته از احاديث ائمه طاهرين عليهم السلام و گفته‌هاي روان‌شناسان است فهرست وار مطرح نموده تا با اتكاء به مكتب پربار اسلام در رشد صحيح شخصيت كودكان خود، توفيق حاصل كنيم.
چه بايد كرد؟
احترام گذاشتن
اساسي‌ترين و ثمربخش‌ترين راه براي رشد شخصيت كودك و برخورداري از استقلال فكري و اعتماد به نفس در زندگي، احترام به اوست، كودك از وقتي قدم به دنيا مي‌گذارد، با اولين محيط اجتماعي يعني خانواده روبه‌رو مي‌شود. او بتدريج با اعضاي اين جامعه يعني پدر و مادر، برادر و خواهر آشنا مي‌شود.
اگر كودك از ابتدا احساس كند كه در اين محيط اجتماعي كوچك، احترام افراد محفوظ است، توهين و تحقير و جسارت در كار نيست، بزرگ‌تر به كوچك‌تر و كوچك‌تر به بزرگ‌تر احترام مي‌گذارد كم كم علاوه بر اين‌كه اهميت احترام گذاشتن را درك ميكند، خود به خود انساني محترم و با شخصيت نيز بار خواهد آمد.
اگر مي‌خواهيد فرزندتان به شما توهين نكند، بايد شما نيز به او توهين نكنيد. متأسفانه بسياري از پدران و مادران از اين نكته غافلند و توقع دارند فرزندشان كاملاً احترام آنان را نگه دارد، در حالي كه خود هرگز به فكر احترام و شخصيت او نيستند. دائم او را سرزنش و تحقير مي‌كنند و در برابر دوست، همكار و همكلاسي‌ا‌ش كوچكش مي‌كنند. بايد بدانيم آنچه به كودك مي‌دهيم همان را پس مي‌گيريم.
واگذاري امور كوچك
كودك نيز مانند ديگران دوست دارد در خانه و محيط‌هاي ديگر، خود را عضوي فعال و مؤثر احساس كند. او از طفيلي بودن و سربار جامعه بودن بدش مي‌آيد، از اين رو بايستي بخصوص در محيط خانه براي او هم حسابي باز شود، به او نقشي داده و مسووليتي به عهدهاش بگذارند تا از اين طريق احساس شخصيت كند و خود را بياثر نبيند.
از اين رو لازم است پدران و مادران محترم در محيط خانه بعضي كارهاي ساده و جزيي را به كودكان خردسال واگذار كنند و از آنان مسووليت بخواهند.
اين عمل نقش مؤثري در احساس شخصيت كودكان دارد، آنها را متعهد و مسوول بار خواهد آورد و در امور زندگي ورزيده مي‌سازد و به ترتيب در مسووليت‌هاي بالاتر نقش بهتري ايفا ميكند و تجربيات خود را به كار مي‌اندازد.
رعايت ادب
برخورد مؤدبانه با فرزندان اگر چه كم سن باشد نقش مهمي در رشد شخصيت و احترام فرزندان دارد. متأسفانه بسياري از پدران و مادران از اين نكته غافل هستند، و بويژه در كلام، ادب را در قبال فرزندان خود رعايت نمي‌كنند.
به پدران و مادران محترم كه خواهان عزت و سربلندي فرزندان خود هستند، سفارش مي‌كنيم با كودك خود همانند شخصي محترم و دوستي واقعي برخورد كنيد، با او با كمال ادب سخن بگوييد، هنگامي كه مي‌خواهيد خطا و اشتباهي را تذكر بدهيد، سعي كنيد با نرمي و ملاطفت بيان كنيد، چرا كه در اين صورت حرف شما تأثير بيشتري خواهد داشت. در حضور ديگران هرگز كودك خود را توبيخ نكنيد، و به اين وسيله او را گرفتار عذاب روحي نكنيد، از به كار بردن الفاظ ركيك و زشت جداً خودداري كنيد؛ چرا كه اين روش نه تنها شخصيت و احترام خود شما را نابود ميكند، بلكه علاوه بر آن كودك را نيز انساني پست و زبون و لاابالي بار خواهد آورد.
لباس مناسب و زيبا بخريد
از ديگر عوامل مؤثر در رشد و تكامل شخصيت كودك، چگونگي پوشاك را بايد نام برد. لباس‌هاي زيبا و رنگيني كه بزرگسالان مي‌پوشند، براي كودك خردسال بسيار جالب و فريب‌انگيز است و او آرزومند است هرچه زودتر از همان لباس‌ها بپوشد. چنان‌كه وقتي كودك لباس و كفش نو مي‌پوشد، فوراً به اطرافيان خود مي‌گويد: «نگاه كنيد كفش من تازه است و...» اگر كودك لباس جالب و مقبول بپوشد در ميان دوستان خود مورد تقدير و تحسين قرار خواهد گرفت و در نتيجه احساس برتري خواهد كرد و همين احساس و تصور در رشد و تكامل شخصيت كودك تأثير خواهد داشت. والدين توجه كنند همواره براي فرزند خود پوشاكي تهيه كنند كه مورد علاقه او و پذيرش همسالانش باشد، نه اين‌كه صرفا خودشان دوست داشته باشند.
نام نيك براي كودك
روان شناسي مي‌گويد: «نامي كه هنگام تولد يا بعداً بر كودك گذاشته مي‌شود، ممكن است خطر رواني براي او داشته باشد» اين اصل تنها نام واقعي كودك را شامل نيست، بلكه لقب يا نامي كه والدين و اطرافيان كودك از راه محبت به او مي‌دهند. اگر حوريه را حوري يا حسين را حسي بنامند، همان تأثير رواني را خواهد داشت. از اين رو، بهتر است نام كودك را از ميان نام‌هاي معمولي و رايج هر جامعه و فرهنگ آن انتخاب كرد. كودكي كه نام و لقب خود را بپسندد همواره احساس برتري خواهد كرد و برعكس اگر از نام و لقبش خشنود نباشد، شرمسار و ناراحت خواهد شد و اين هر دو احساس در چگونگي رشد شخصيت كودك مؤثرند.
مشورت و نظرخواهي
كودكان و نوجوانان نيز همانند بزرگترها دوست دارند در امور مربوط به خودشان با آنان مشورت شود و آنان نيز نظر بدهند. اين كار خود موجب مي‌شود آنان احساس شخصيت بيشتري كنند و براي نظر و را‡ي خود ارزش و ارجي قائل باشند. خوب است والدين از اين نكته غافل نباشند و حتي بدون درخواست كودك، خود به اين كار اقدام كنند و از اين راه به كودك خود شخصيت بدهند. پس از مشورت و نظرخواهي نيز حتي الامكان نظر فرزند را عملي كنند و براي عقيده او احترام قائل باشند و اگر هم نظر ناصحيحي داشت. با كمال ملاطفت و مهرباني او را متقاعد كنند.
و يا اين‌كه وي را كاملاً متوجه اشتباه فكر و پيامدهايي كه در انجام نظر اوست، بكنند كه هم او تجربه كافي به دست آورد و هم اين‌كه در گفتارهاي آينده خود تأمل بيشتري به خرج دهد. اما اگر بدون دليل و آگاهي او را بكوبيد، حتماً آثار مختلفي از جمله حقارت در او تجلّي خواهد كرد، طبيعي است كه اين برخورد ثمرات سوء در آينده خواهد داشت.
عدالت در رابطه با كودك
فرزندان بايد طعم عدالت را بچشند و خوبي عدالت را لمس و احساس كنند كه عدالت لازمه زندگي و جامعه است. حتي در كوچكترين امور هم باز اجراي عدالت لازم است.
وفاي به عهد به كودك
كودك به دليل آن كه تمام خواسته‌هاي خود را از طريق والدين قابل تحقق مي‌داند و به آنان بشدت متكي است، اعتماد و توكل او بر پدر و مادر خواهد بود. يكي از عواملي كه مي‌تواند اين اعتماد را پيوسته حفظ كند و مايه قوت شخصيت و ثبات كودك باشد، اين است كه در عهد و پيمان خود با كودكان (حتي سخني كه مي‌دانند) وفادار باشند. و هيچ‌گاه با فرزند خُلف وعده نكنند و رفتارشان خلاف گفتارشان نباشد.
آشنا كردن كودك با سختي ها
امام موسي بن جعفر (ع) فرموده است: «بهتر است طفل در كودكي با سختي و مشكلات اجتناب ناپذير حيات كه قرامت زندگي هستند، روبه‌رو شود تا بردبار و صبور بار آيد و در جواني و بزرگسالي اهل استقامت باشد.» دانشمند بزرگ اسلامي خواجه نصيرالدين طوسي مي‌گويد: «بايد كودك را به سختي‌ها معتاد ساخت از جامه نرم و اسباب راحتي باز داشت، خواب بسيار را اجازه نداد، چه اين كه مشكلات زندگي فكرشان را قوي ميكند، علاوه بر اين لذتي كه از حل مشكل عايد ايشان مي‌گردد، بالاترين لذت هاست.»
بوسيدن كودك
بوسه از مهم‌ترين نشانه‌هاي ابراز علاقه و محبت به كودك است. بوسه هم نشان مي‌دهد كه والدين درباره فرزندان خود مهربان و دلسوز هستند و فرزندان را از اين علاقه و محبت پدر و مادر، آگاه و خشنود ميكند، و هم درخت مهر را در وجود كودكان ريشه دار ميكند.
رفتار كودكانه با كودك
در رابطه با كودك، بايد همچون خودش، با او رفتار كنند و مانند خودش با او حرف بزنند؛ زيرا كودك با كودكان و يا انسان‌هاي كودك‌نما بهتر انس ميگيرد و همراه مي‌شود.
احترام فرزند
با فرزند بايد رفتاري مؤدبانه داشته باشيم و او را اكرام و احترام كنيم. فرزند نبايد در خانواده خويش تحقير شود و مورد بي‌احترامي واقع شود. تا آن كه شخصيتش به طور سالم شكل گيرد. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: به فرزندان خود شخصيت دهيد و آداب نيكو را در آنان پرورش دهيد.
سلام كردن به كودك
كودك در عين حال كه كودك است و بازيگوش؛ اما احترام و توجه را مدنظر دارد و سلام كردن ديگران را به خود با ديده` احترام مي‌نگرد.
پيامبر خدا (ص) مي‌فرمود: 5 چيز است كه تا لحظه مرگ آن را ترك نمي‌كنم. يكي از آنها سلام گفتن بر كودكان است. در انجام اين رفتار مراقبت دارم تا پس از من به صورت يك سنت ميان مسلمين بماند كه به آن عمل كنند. | 
شخصيت كودكان چگونه شكل مي گيرد؟
