اخبار داخلی فرهنگ و هنر آیا بیننده‌های خوش رکاب از «خوش غیرت» راضی بودند؟

يكشنبه 14 فروردين 1384

آیا بیننده‌های خوش رکاب از «خوش غیرت» راضی بودند؟

طنز، برگ برنده «خوش غیرت» شد.

یکی از مجموعه‌های داستانی که در نوروز 84 از تلویزیون پخش شد، سریال «خوش غیرت» یا همان «خوش رکاب دو» بود. این مجموعه که به کارگردانی علی شاه حاتمی‌و به همت گروه حماسه و دفاع شبکه اول سیما تولید شده بود طی 15 قسمت 45 دقیقه‌ای در ایام تعطیلات نوروزی از تلویزیون پخش شد.
در این سریال محمد کاسبی، مجید صالحی، مریم سعادت، امیر نوری، پویا امینی، مونا فرجاد و نفیسه روشن به عنوان بازیگران اصلی ایفای نقش می‌کنند.
داستان سریال «خوش غیرت» درباره دو شخصیت اصلی داستان قبلی بود. «آتقی» و «عزت» دوباره با یکدیگر همراه می‌شوند و با کامیون داف خود این بار برای کمک به مردم عراق تصمیم می‌گیرند تا یک کامیون دارو را حمل کنند. در طول راه و برای رسیدن به کشور عراق این دو نفر به همراه سایر شخصیت‌های داستان وقایعی را به وجود می‌آورند که از جنبه‌های طنزآمیز برخوردار است.
سریال «خوش غیرت» همان طور که اشاره شد به نوعی ادامه‌ها «خوش رکاب» محسوب می‌شود. سریال «خوش رکاب» که در نوروز 83 از تلویزیون پخش شد هم از جنبه‌های طنزآمیز برخوردار بود و هم به مسئله دفاع مقدس و صفات انسانی می‌پرداخت و...
این سریال اگر چه ادامه اثر قبلی شاه حاتمی‌به شمار می‌رفت؛ اما شخصیت‌های داستانی آن به لحاظ سن با توجه به موقعیت زمانی داستان متفاوت نشان داده شدند. در واقع شخصیتشان به نوعی شکل تازه‌ای به خود گرفته بود و...
سریال «خوش غیرت» اگر چه در جذب مخاطب موفق نشان داد ولی با توجه به ساختار کار قبلی شاه‌حاتمی‌نگاه‌های انتقادآمیزی نیز متوجه آن است.
با پایان پخش مجموعه تلویزیونی «خوش غیرت» در مجموع شاید بتوان این طور استنباط کرد که به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران تولید مجموعه تلویزیونی "خوش غیرت" به مخاطب بیش از کیفیت اثرشان اهمیت داده‌اند. در توضیح این مسئله و با اشاره به شیوه شخصیت‌پردازی در این سریال باید اشاره کنیم که وقتی مجموعه تلویزیونی "شب دهم" تولید و از تلویزیون پخش شد، بخصوص این که این سریال یک اثر مناسبتی هم به شمار می‌رفت، شخصیت‌های قدیمی ‌و کلیشه‌ای فیلم‌های ایرانی دوباره زنده شدند. به این نوع شخصیت‌ها لمپن یا افراد کوچه - بازاری اطلاق می‌شود. از طرف دیگر، استقبال قابل توجهی که از سوی مخاطبان و برنامه‌ریزان تلویزیون نسبت به این نوع شخصیت‌ها به وجود آمد، شرایطی را فراهم کرد که تهیه‌کنندگان، نویسندگان

	" بیشترین دلیل و انگیزه وقوع مسائل و رویدادهای مختلف در قصه ایجاد موقعیت‌هایی است که به خنده تماشاگر منجر شود و بتواند بر لب او خنده‌ای را به وجود بیاورد. این مسئله هر چند که انگیزه مثبت و خوبی به شمار می‌رود؛ اما می‌تواند به سطحی شدن و پایین آمدن کیفیت اثر منجر شود... "

و کارگردان‌های تلویزیونی - خواسته یا ناخواسته - به سمت استفاده گسترده از این شخصیت‌ها پیش بروند و این مسئله آنقدر عمومی ‌شد که طی سال 83 بیشتر آثار بلند تلویزیونی بر اساس همین نوع شخصیت‌ها شکل گرفتند.
مجموعه "خوش رکاب" هم از جمله آثاری بود که به افرادی پرداخت که هر چند به مفهوم واقعی کلمه لمپن نبودند؛ اما افکار، پوشش، گفتار و اعمال چنین شخصیت‌هایی را تداعی می‌کردند. اما امسال این وجه در مجموعه "خوش غیرت" بسیار نمایان شده است و شخصیت «عزتی» چنان به سمت افراد لوطی مسلک و لمپن گرایش پیدا کرده است که از شکل سبیل و نوع گفتار گرفته تا عملکردش تحت تاثیر این نوع شخصیت‌ها قرار داشت. حتی صحنه حضور عزتی در قهوه‌خانه کاملا چنین وضعیتی را به ذهن منتقل می‌کند.
استفاده از شخصیت‌هایی با ویژگی‌هایی که از آن نام برده شد یک ایراد بسیار بزرگ دارد. این نوع کاراکتر هر چند که از بطن جامعه برآمده است و مجموعه‌ای از صفات مثبت انسانی همانند دوری از دروغگویی و ریا، کمک به همنوع، ناموس پرستی، توجه به حفظ کشور و ... را در خود دارد؛ اما پشتوانه اخلاقی و معنوی این نوع افراد معمولا بسیار عامیانه، ضعیف و دور از صفات روحانی و دینی قابل اعتنایی است. از طرف دیگر، این افراد در ذات خود از ادبیات و کلامی ‌استفاده می‌کنند که در جامعه امروز ما اگر نگوییم مطرود و غیر قابل قبول است، ولی به هر حال یکی از صفات نه چندان خوشایند به شمار می‌رود.
شخصیت آتقی و بخصوص عزتی هم در مجموعه "خوش غیرت" به شکل مستقیم و غیر قابل انکاری متاثر از این نوع شخصیت‌ها است. این کاراکترها در اصل افرادی بی‌پایه هستند. آنها اعتقادات خود را به صورت سنتی کسب کرده‌اند و در عمل از مسائل عمیق دینی دور هستند. این مسئله می‌تواند بر روی مخاطب دو تاثیر منفی داشته باشد. نخست این که، بروز و ظهور افرادی در جامعه را باعث شود که به زعم خود راه صواب را طی می‌کنند و در پی به دست آوردن نیکی و رستگاری هستند؛ اما در عمل از صفاتی پیروی می‌کنند که همواره در سطح باقی می‌ماند. نکته دیگر این که توجه افراطی به این شخصیت‌ها و به عبارتی تطهیر آنها می‌تواند این اندیشه را شکل دهد که از هر راهی می‌توان طریق راستی و درستی را پیش گرفت بی‌آن که به آداب و آموزه‌های واقعی اندیشه و روح توجه کافی نشان داد.
ضعف دیگری که در بخش شخصیت‌پردازی فیلمنامه سریال «خوش غیرت» دیده می‌شود، این است که با وجود تلاش نویسنده و کارگردان برای ارتقای سطح شخصیت‌پردازی و روابط افراد با یکدیگر به هر حال چندان جالب توجه نیست؛ یعنی در داستان افرادی وجود دارد همانند همسر آتقی، دختر کوچکش (سحر)، خاله عزتی و حتی جواد (پسر آتقی) که در عمل بود و نبودشان در قصه تاثیر چندانی ندارد. گویا این شخصیت‌ها خلق شده‌اند تا به عبارتی نمک داستان باشند؛ اما این مسئله در برخی اوقات از ضعف داستان‌پردازی و در عمل کش آمدن قصه حکایت دارد. برای نمونه در قسمتی از سریال که سحر واسطه برگشتن برادرش به خانه می‌شود، حضور و دیالوگ‌های او به قدری بی‌اهمیت هستند که حتی اگر به طور کلی از این قسمت بیرون آورده شوند، هیچ تاثیر منفی بر داستان نمی‌گذارند یا در یکی از قسمت‌های این سریال جواد که به خاطر نصب وسایل دریافت ماهواره‌ای از سوی پدرش طرد شده است، چنان به سرعت، بدون مقدمه و بی‌جهت تحول پیدا می‌کند که بیننده متعجب می‌شود.
در این سریال حتی حضور پویا امینی به عنوان داماد آتقی قدری بی‌منطق و به دور از سیر واقع‌گرایانه قصه است. چون با آن که جرقه اولیه وقایع را این جوان به وجود می‌آورد و به آتقی پیشنهاد جمع‌آوری دارو برای مجروحان عراقی را می‌دهد و به عبارتی از این طریق انگیزه اصلی حرکت را ایجاد می‌کند؛ اما اگر به جای این شخصیت هر کاراکتر دیگری گذاشته شود یا حتی اگر به جای حضور این شخصیت مسئله جمع‌آوری هر نوع دیگری مطرح شود، باز هم در روند شکل‌گیری داستان خللی ایجاد نمی‌کند.
به نظر می‌رسد بیشترین دلیل

	" در این اثر شخصیت‌ها به نسبت خصوصیاتشان آراسته شده‌اند و جلوه مناسبی از کارکتر خود را نمایان کرده‌اند. همچنین فضا سازی و طراحی مناسب صحنه و لباس این افراد باعث شده است تا شخصیت‌ها بیشتر واقعی به نظر برسند و در برقراری ارتباط با مخاطب موفق باشند... "

و انگیزه وقوع مسائل و رویدادهای مختلف در قصه ایجاد موقعیت‌هایی است که به خنده تماشاگر منجر شود و بتواند بر لب او خنده‌ای را به وجود بیاورد. این مسئله هر چند که انگیزه مثبت و خوبی به شمار می‌رود؛ اما می‌تواند به سطحی شدن و پایین آمدن کیفیت اثر منجر شود.
سریال "خوش غیرت" باوجود این که بسیار پربیننده بود، متاسفانه به لحاظ قصه‌پردازی ضعیف نشان داد. این مجموعه از ریتم بسیار کند و کشداری برخوردار است که این مسئله به حال و هوای قصه مربوط نمی‌شود. چون برخی از آثار، بخصوص مجموعه‌های تاریخی و عاطفی به دلیل تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و ارائه جزئیات دچار ریتم کند می‌شوند؛ اما در این مجموعه چون وقایع اندک و پیش پا افتاده هستند، شخصیت‌ها دچار دیالوگ ‌گویی‌های بیهوده و طولانی می‌شوند تا به طریقی زمان هر قسمت را پر کنند. این مسئله هم باعث می‌شود تا ریتم آرام شود.
البته از این مسائل که بگذریم مجموعه "خوش غیرت" از نکات مثبت و خوبی هم برخوردار است. همان طور که اشاره شد، یکی از مهمترین ویژگی‌های این اثر مخاطب‌پسندی آن به شمار می‌رود. البته با این که مخاطب محک و گزینه چندان خوبی برای تعیین کیفیت یک اثر نیست؛ اما به هر حال چون یک مجموعه تلویزیونی ساخته می‌شود تا مخاطب خود را بیابد، باید مسئله توجه به مخاطب جدی گرفته شود. یکی از دلایل مخاطب‌پسندی این اثر به استفاده خوب از بازیگران اثر بر می‌گردد. انتخاب درست بازیگرها و هماهنگی آنها با شخصیت‌های داستانی، شرایطی را به وجود می‌آورد که قصه و وقایع آن باورپذیرتر باشد و به دل بیننده بنشیند.
دیگر نکته قابل توجه در این سریال فضا سازی قصه و چهره پردازی مناسب است. در این اثر شخصیت‌ها به نسبت خصوصیاتشان آراسته شده‌اند و جلوه مناسبی از کارکتر خود را نمایان کرده‌اند. همچنین فضا سازی و طراحی مناسب صحنه و لباس این افراد باعث شده است تا شخصیت‌ها بیشتر واقعی به نظر برسند و در برقراری ارتباط با مخاطب موفق باشند.

حال و هوای عید خوش غیرت را طنزآمیز کرد
درخصوص انگیزه و چگونگی شکل‌گیری ساخت مجموعه تلویزیونی «خوش غیرت» حسین صابری، تهیه‌کننده این مجموعه تلویزیونی صحبت‌های زیادی دارد، وی در این‌باره می‌گوید: در شبکه بحث از ادامه تولید این مجموعه پیش آمد و به همین خاطر طرح اولیه و اصلی آن مطرح شد. از طرف دیگر، چون مسئله حمله آمریکا به عراق مطرح شده بود، داستان به سمت تصویر بخشی از این مسئله سوق پیدا کرد و تصمیم بر این قرار گرفت تا با توجه به چارچوب داستان و بازیگران اصلی "خوش رکاب" این مجموعه ساخته شود. فیلمنامه نوشته شد به تصویب رسید و کار تولید آغاز شد.
وی در پاسخ به این پرسش که شخصیت‌های مثبت این سریال از میان افرادی انتخاب شده‌اند که به اصطلاح لمپن نامیده می‌شوند. این نوع افراد از افکار، اعمال، چهره و کلام خاصی برخوردارند که چندان تاثیر مثبتی در جامعه نمی‌تواند بگذارد. از سویی چون شخصیت‌های مثبت هستند، این احتمال وجود دارد که بر ذهن افراد جامعه بخصوص نوجوان تاثیراتی نامطلوبی بگذارد، اظهار داشت: شخصیت‌هایی که در مجموعه "خوش رکاب" تعریف شده بودند و به تصویر کشیده شدند، در مجموعه امسال هم حضور داشتند و از نظر صفات اخلاقی نه تنزل پیدا کردند و نه رشد در واقع نمی‌توان گفت که تحول بسیار چشمگیری داشته‌اند. از طرف دیگر، هر نویسنده و فیلمسازی مجبور است برای این که بتواند حرفش را بزند، به سراغ یکی از اقشار جامعه برود و شخصیت‌هایی هم که در این اثر حضور پیدا کرده‌اند، به هر حال بخشی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند. مهمتر این که ما در زیرساخت اثر حرف‌هایی داشتیم که بیان آن از طریق ارائه این شخصیت‌ها مناسب‌تر می‌نمود. نکته دیگر این است که ما تلاش کردیم تا شخصیت‌ها سیر طبیعی زندگی خود را بر اساس "خوش رکاب" طی کنند و نمی‌توانستیم کاراکترها را نوع دیگری شکل بدهیم.